No centenario de Cunqueiro (II)
RECOLLIDO NO BLOG DE ARMANDO REQUEIXO CRITICALIA
Velaquí a segunda das entregas que dei a coñecer con motivo do centenario de Cunqueiro. Neste caso apareceu nas páxinas do xornal lucense El Progreso, tamén o día mesmo no que se cumpría o século do pasamento do xenial escritor.
[O Masma mindoniense transformado en ría á súa chegada a Foz. Foto Marcos Candia]
Cunqueiro e o mindoniental
Don Álvaro deixou escrito que era setecentos anos mindoniense. Presumía de que a súa familia, por parte materna, levaba vivindo na antiga cidade episcopal dende o 16 de febreiro de 1232 e, fabulador incomparable, engadía que había constancia documental do caso.
Sexa como for, do que non cabe dúbida ningunha é de que ninguén coma el cantou e contou as andanzas fundacionais de Martiño O Calígrafo polo Val de Brea, no Vilamaior que logo será Mondoñedo para Frei Antonio de Guevara e os cantareiros autores catedralicios do Nadal, con don Antonio María de Castro e Neira na vangarda e, centuria longa por diante, o médico filántropo Manuel Leiras Pulpeiro e mais o poeta brañego Antonio Noriega Varela, por amentar só os seus máis significados devanceiros nas letras.
Sabía ben aquel pícaro da Fonte Vella a tradición secular que alimentaba os seus soños, a paz inmensa dun val feito á medida do ollo humano, unha deleitosa cunquiña na que vía agromar un filtro incomparable que enlevaba os sentidos, que mergullaba as xentes na evanescente gasa dun universo paralelo, fóra do Tempo, como a súa propia escrita: “un químico alemán, pasmado do silencio da italiana Verona, deulle o nome da cidade dos Capuletos e Montescos a un sedante que chamou veronal. Mondoñedo, de cotián, vive no silencio; aquí poderiamos inventar o mindoniental, absoluto, dondo, reparador tranquilizante”.E medrou ás carreiras polos corredores do pazo bispal, nos baixos do cal seu pai, don Xoaquín, tiña botica que máis era ágora de cazadores. Aquel cativo mentireiro e xogantín, compoñedor de historias orais que recitaba a quen quixer oílas, fíxose rapaz lendo todo canto caía nas súas mans, igual Verne que Victor Hugo que Dumas que Stevenson, tanto tiña con tal de que espertase no seu caletre ríos de imaxinación desbordada, que pronto verteu en pregues de papel de barba nos que debuxaba fermosísimas batallas que penduraba das paredes da casa.
Ata que un día decidiu trasladarse ao faiado daquela vivenda de Méndez Núñez 1 e fundar alí a república independente das letras mindonientais: a Oficina Lírica do Leste Galego, da que nacerían os libros primeiros de Iglesia Alvariño, de Díaz Jácome e do propio Cunqueiro, patrocinados polo Mecenas entre os mecenas da Paula, o músico tonsurador de barbas Manuel Ledo Bermúdez alias O Pallarego, rondallista e maiéutico cabeleireiro ao que tanto había de lembrar sempre o escritor.Logo habían vir a Guerra e as súas miserias, as do corpo e as da alma, que doen máis e nunca se van. E aquel mozote do mar ao Norde, dicidor dunha cantiga ignota de nome ribeirán había acabar xogando ao si e ao non.
Mais a palabra habitaba no adn de Cunqueiro, as maxias da metáfora eran os alelos dun paxaro de azas versais que brillaría con fulgor incomparable alá onde foi, Ortigueira, Vigo, Donosti, Madrid.
Viñeron logo os anos do exilio interior, o chumbo derretido dun Mondoñedo gris no que a chuvia do corazón non cesaba. Eran tempos nos que don Álvaro paseaba sen rumbo e maxinaba páxinas e máis páxinas: “gústame a soidade; gústanme os longos paseos por esta docísima ribeira; a estrada do Carmen polo inverno, que é chea de sol; a estrada de San Lázaro pola primavera, esta de riquísimo áer; polo verán á beira dos ríos, polas aceas de Xacinto e a ría da Cega; no outono a Alameda dos Remedios é unha gloria”.
Daqueles paseos con Tatino Díaz, con Vidarte e algún amigo máis, contado, irían nacendo Felipe de Amancia e dona Xenebra, o sochantre de Pontivy e o príncipe don Hamlet, mais tamén a infinda sucesión de prosas periodísticas nas que a historia e as xentes da súa cidade ían inmortalizando na súa pluma lendificadora: os corzos de Zoñán, as navegacións do mariño Seijas Lobera, o paso de Honor Tracy por Mondoñedo, o San Cosme de Galgao, o lume novo do San Xoán, os profundos do Rei Cintolo e, sempre e mais despois, as feiras e festas centenarias das San Lucas, inzadas de cabalos rebuldeiros e rinchadores nos que subía o rufo cronista, ben ateigado o papo coas delicias da gastronomía norlucense.
Os traballos e os días acabaron levando o escritor ao azul do Berbés e na cidade olívica permaneceu ata que nos deixou, temoeiro dun Faro que alumou a noite das letras de Galicia durante lustros. Mais o seu espírito recuncaba unha e outra vez nos soportais da catedral mindoniense, nas xornadas peripatéticas ao sopé dos Picos ou beireando o Bosque de Silva, Selva de Esmelle para os non sabedores. Vivir en Vigo foi como parapetarse nun búnker de nostalxia que tentaba destruír con constantes viaxes á cidade da Paula: polo San Froilán, as San Lucas e nas datas natalicias, adoito, logo en Advento, na Semana Santa e Pentecoste, decote a escapada ao val (¡que verde era o seu val!), véndoo estenderse ata o mar de Foz, baixando os montes da Xesta, saudando o granítico Padornelo de bico alongado.Por ese tempo irá xurdindo toda a gran literatura melancólica de don Álvaro: Se o vello Sinbad volvese ás illas…, as Flores del año mil y pico de ave, El año del cometa con la batalla de cuatro reyes e, xaora, os seus libros de retratos, menos fantasiosos que o común sospeita, moito máis reais, máis froitos da encarnadura do que puidese pensarse, como moi ben sabía Lence Santar, de quen tomou prestados os aires dalgúns daqueles menciñeiros e compostores.
Eu non sei se, como di o meu bo amigo e extraordinario escritor mindoniense Antonio Reigosa, é a auga a que fai xermolar tanto ourive da verba na miña cidade. Penso que talvez non sexa alleo ao fenómeno ese vento nordés da aza lixeira que sopra adoecido pola Mariña adiante, trasladando a galerna ata lombas de Cabana de Vella e Monfadal, xostregando os prados por Viñas da Veiga cara ao Conde Santo, arremuiñando nas abas de Lindín e Santa María Maior, ao oeste de Couboeira e o chaira do Masma. Sei, si, que é territorio mítico e que o é, antes nada, mercé a que don Álvaro fundou nel unha cartografía de soños e palabras que aflúen dende mil ríos e primaveras: “A cidade, paisaxe. Os cóbados, as fiestras, a dúbida. Emoción pasional das verbas. Paisaxe das pedras. Unha ciencia líquida, brincadeira, infantil. Os ollos, os ouvidos, as puntas dos dedos. O mito longo, exacto, cúbico, da cidade. Mondoñedo: mito”, a Terra alvar do mindoniental.
[Publicado no xornal El Progreso, 22-12-2011]
RECOLLIDO NO BLOG DE ARMANDO REQUEIXO CRITICALIA 
No hay comentarios:
Publicar un comentario